زباله‌های عفونی؛ خطر خاموش

به گزارش گروه بهداشت و درمان سرطان نیوز، پسماند‌های بیمارستانی به مواد زائدی اطلاق می‌شود که در طول فعالیت‌های درمانی، تشخیصی یا تحقیقاتی تولید می‌شوند. این پسماند‌ها به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. پسماند‌های عفونی شامل مواد آلوده به خون، بافت‌های بدن، سرنگ‌ها و سایر تجهیزات پزشکی که ممکن است حاوی میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا باشند. پسماند‌های شیمیایی دارو‌های منقضی شده، مواد شیمیایی آزمایشگاهی و سایر مواد خطرناک است. پسماند‌های عمومی نیز زباله‌های غیرعفونی مانند بسته‌بندی‌ها، کاغذ‌ها و مواد غذایی هستند، اما پسماند‌های رادیواکتیو مواد زائد ناشی از درمان‌های رادیوتراپی را در برمی‌گیرد.

زباله‌های عفونی می‌توانند باعث انتقال بیماری‌های عفونی نظیر HIV، هپاتیت B و C و سایر عفونت‌ها شوند. رهاسازی غیرمجاز آنها نیز این می‌تواند به آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی منجر شود. مدیریت صحیح پسماند‌های بیمارستانی نیازمند رعایت اصول مشخصی است که پسماند‌ها باید در محل تولید جمع‌آوری و در کیسه‌ها یا ظروف مخصوص قرار گیرند و با استفاده از وسایل نقلیه مشخص و تحت شرایط بهداشتی انجام شود.

 استان اصفهان با راه‌اندازی مراکز متمرکز برای بی‌خطرسازی پسماند‌های عفونی، توانسته است تا حد زیادی از دفن غیرمجاز این نوع زباله‌ها جلوگیری کند، همچنین طرح هوشمندسازی مدیریت پسماند‌های پزشکی در این استان به اجرا درآمده است که نتایج مثبتی داشته است. مدیریت صحیح پسماند‌های بیمارستانی و زباله‌های عفونی نه‌تنها برای حفاظت از سلامت عمومی ضروری است، بلکه به حفظ محیط‌زیست نیز کمک می‌کند. با توجه به خطرات جدی ناشی از این نوع پسماندها، ضروری است که تمامی مراکز درمانی و بیمارستان‌ها نسبت به مدیریت صحیح آنها اقدام کنند. آموزش کارکنان، استفاده از فناوری‌های نوین و همکاری بین‌سازمانی می‌تواند به بهبود وضعیت موجود کمک کند.

جمع آوری زباله‌های عفونی تحت نظارت و ضوابط دقیق

احمد شماعی، مسئول بهداشت و پسماند بیمارستان‌های استان اصفهان می‌گوید: در زمینه پسماند‌های پزشکی، ضوابطی به نام روش‌های مدیریت اجرایی پسماند‌های پزشکی و وابسته وجود دارد که مصوب سال ۸۶ وزارت بهداشت و نظام آموزشی پزشکی کشور است و تمامی مراکز درمانی موظف به رعایت این ضوابط هستند. این ضوابط شامل هشت فصل کامل در مورد پسماند‌های تولیدی در مراکز درمانی می‌شود. یکی از دسته‌های مهم این پسماندها، پسماند‌های عفونی تیز و برنده است که به هر نوع پسماندی اطلاق می‌شود که با ترشحات بیمار یا آلودگی‌های مرتبط با بیمار در تماس باشد.

وی می‌افزاید: برای مدیریت این پسماند‌ها ضوابطی برای تفکیک، جمع‌آوری، نگهداری و درنهایت دفع نهایی آنها وجود دارد. تا قبل از ۱۴۰۲، تمام بیمارستان‌ها و مراکز درمانی موظف بودند زباله‌های خود را تفکیک، جمع‌آوری و نگهداری کرده و به سایت‌های مخصوص زباله منتقل کنند که تحت مدیریت سازمان مدیریت پسماند شهرداری قرار داشت و در آن‌جا دفن بهداشتی صورت می‌گرفت.

مسئول بهداشت و پسماند بیمارستان‌های استان اصفهان ادامه می‌دهد: با توجه به تکمیل ظرفیت این سایت‌ها و پیگیری‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست، زباله‌ها به شرکتی واقع در منطقه کوهپایه منتقل می‌شوند تا سوزانده شوند. از سال آینده تمام پسماند‌ها پس از تفکیک و جمع‌آوری در بیمارستان‌ها، بی‌خطرسازی شده و توسط شرکت‌های پیمانکار به محل سوزاندن منتقل خواهند شد.

شماعی با اشاره به اینکه نظارت بر عملکرد این فرایند‌ها با وجود کارشناسانی در تمامی بیمارستان‌ها انجام می‌شود که مسئول نظارت بر تفکیک، جمع‌آوری و نگهداری پسماند‌ها هستند، بیان می‌کند: شرکت‌های پیمانکار نیز مجوز‌های لازم را از طریق سامانه ملی صدور مجوز‌ها تحت نظر معاونت بهداشتی دانشگاه اخذ می‌کنند و بسیاری از خودرو‌های آنها مجهز به سامانه GPS هستند تا نظارت بیشتری بر حمل‌ونقل زباله‌ها وجود داشته باشد.

وی با تأکید بر اینکه چالش‌های موجود در این زمینه به مسائل اقتصادی مربوط می‌شود، تصریح می‌کند: از ۱۴۰۲ هزینه‌های زباله‌سوزی و تغییر مسیر انتقال، هزینه‌ها نیز افزایش‌یافته و این موضوع چالشی برای بیمارستان‌ها تبدیل شده است. با این‌حال تمامی بیمارستان‌ها به دلیل اهمیت حفظ سلامت جامعه و محیط‌زیست، تلاش می‌کنند تا هزینه‌ها را تأمین کنند و مشکلی در این زمینه پیش نیاید.

مسئول بهداشت و پسماند بیمارستان‌های استان اصفهان متذکر می‌شود: استان ما یکی از استان‌های پیشرو در زمینه مدیریت پسماند‌های پزشکی در کشور است و وزارت بهداشت چندین بار از وضعیت ما بازدید کرده است. اگر مرکز متخلفی نیز شناسایی شود که قرارداد‌های لازم را رعایت نکند، کارشناسان ما براساس شکایات مردمی و پیگیری‌های خود اقدام قانونی لازم را انجام خواهند داد تا از بروز مشکلات جلوگیری شود.

پسماند‌های ویژه نیازمند مراقبت‌های خاص و دقیق هستند

مریم کرمانی، معاون محیط زیست انسانی حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان نیز به ایسنا می‌گوید: براساس ضوابط و روش‌های مدیریت اجرایی پسماند‌های پزشکی و وابسته، پسماند‌های عفونی به‌عنوان مواد خطرناک و زیان‌آور شناخته می‌شوند که شامل موارد متعددی ازجمله پسماند‌های ناشی از آزمایشگاه‌ها، عمل‌های جراحی، کالبدشکافی اجساد مبتلا به بیماری‌های عفونی، پسماند‌های بیماران بستری در بخش‌های ایزوله و تماس با جانوران آزمایشگاهی آلوده است، همچنین اجسام تیز و برنده آلوده نیز در این دسته قرار دارند.

وی می‌افزاید: کشت‌ها، مواد نگهداری شده حاوی عوامل بیماری‌زا، پسماند‌های کالبدشکافی و اجساد جانوران آلوده به‌عنوان «پسماند‌های عفونی به‌شدت آلوده‌کننده» به‌شمار می‌روند. تمامی مراکز تولیدکننده پسماند پزشکی مانند بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و مراکز دندانپزشکی و سایر مراکز موظف هستند نسبت به تفکیک این نوع پسماند‌ها اقدام کنند تا از کاهش حجم آنها و جلوگیری از آلودگی محیط زیست اطمینان حاصل شود.

معاون محیط‌زیست انسانی حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان ادامه می‌دهد: پسماند‌های مراکز بهداشتی درمانی را به‌دلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک از جمله سمیت و یا قابلیت انفجار یا اشتعال «پسماند‌های ویژه» محسوب می‌شوند که نیازمند مراقبت‌های خاص و مدیریت دقیق هستند. رعایت نکردن اصول بی‌خطرسازی یا محو کردن صحیح این پسماند‌ها بر بستر غیر ایزوله می‌تواند منجر به آلودگی خاک و منابع آب زیرزمینی شود، بنابراین مطابق با قوانین مصوب هیئت دولت و نظارت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان حفاظت محیط‌زیست، باید فرایند مدیریت این پسماند‌ها انجام شود.

کرمانی بیان می‌کند: در راستای کاهش حجم پسماند‌های عفونی، آموزش پرسنل مراکز درمانی در زمینه تفکیک، بسته‌بندی و جمع‌آوری صحیح آنها اهمیت ویژه‌ای دارد. آموزش بیماران و همراهان آنان نیز نقش مهمی در این فرایند ایفا می‌کند که می‌تواند به‌صورت شفاهی یا نصب پلاکارد‌های آموزشی انجام شود.

وی خاطرنشان می‌کند: در صورت مدیریت اصولی این نوع پسماند‌ها توسط تولیدکنندگان، امکان جلوگیری از ورود آنها به محیط‌زیست فراهم می‌شود. اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان‌ها با نظارت مستمر بر روند مدیریت صحیح این مواد تلاش دارد تا تخلفات را شناسایی کرده و در صورت وقوع تخلف با صدور اخطار زیست‌محیطی یا ارجاع پرونده به مراجع قضایی برخورد کند. تمام مراکز درمانی ملزم هستند طبق ضوابط مصوب نسبت به تفکیک دقیق پسماند‌های عفونی اقدام کرده تا سلامت عمومی حفظ شود. اجرای کامل این دستورالعمل‌ها نقش مهمی در کاهش خطرات ناشی از انتشار عوامل بیماری‌زا دارد.

معاون محیط‌زیست انسانی حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان تصریح می‌کند: پسماند‌های عفونی در صورت نبود مدیریت اصولی و رهاسازی در محیط، می‌توانند به آلودگی خاک و منابع آب زیرزمینی منجر شوند. براساس ماده ۱۳ قانون مدیریت پسماند «مخلوط کردن پسماند‌های پزشکی با سایر پسماند‌ها و تخلیه و پخش آنها در محیط و یا فروش، استفاده و بازیافت این نوع پسماند‌ها ممنوع است.» در زمینه کاهش پسماند‌های عفونی، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در استان اصفهان اقدامات مؤثری را مطابق با استاندارد‌های اعتباربخشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انجام می‌دهند. این اقدامات در بازدید‌های نظارتی کارشناسان اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان مشاهده شده است.

کرمانی اضافه می‌کند: پسماند‌های عفونی باید طبق مفاد فصل هشتم ضوابط و روش‌های مدیریت اجرایی پسماند‌های پزشکی مدیریت شوند. هر تولیدکننده پسماند پزشکی ویژه موظف است یکی یا ترکیبی از روش‌های بی‌خطرسازی، تصفیه و امحاء را انتخاب کرده و پس از تأیید وزارت بهداشت به‌اجرا درآورد. برای نخستین بار در کشور، استان اصفهان اقداماتی ارزشمند در زمینه دفع نهایی پسماند‌های عفونی انجام داده است. از ابتدای اردیبهشت ۱۴۰۳، تمام پسماند‌های عفونی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی شهرستان اصفهان و هفت شهرستان هم‌جوار پس از بی‌خطرسازی به مرکز امحا پسماند‌های ویژه استان منتقل می‌شود. این اقدام مانع دفن روزانه حدود ۱۶ تا ۱۸ تن پسماند عفونی بی‌خطرسازی شده است.

وی اظهار می‌کند: پسماند‌های عفونی سایر شهرستان‌های استان نیز پس از بی‌خطرسازی در سایت‌های دفن پسماند پزشکی دفن می‌شوند. یکی از تجربیات موفق در این زمینه، استفاده از سایت‌های متمرکز مدیریت پسماند‌های عفونی است. سال گذشته طرح هوشمندسازی پسماند‌های پزشکی و مدیریت متمرکز آنها در سه استان کشور ازجمله اصفهان به مدت شش ماه به‌صورت پایلوت اجرا شد که پس از بررسی نتایج آن، به تصویب کارگروه‌های کشوری مربوطه رسید و اکنون در کل استان اصفهان به اجرا در خواهد آمد.

 کادر درمان، کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و کارکنان تعمیر و نگهداری بیمارستان در معرض خطر قرار دارند. همچنین بیماران در مراکز درمانی یا کسانی که خدمات خانگی دریافت می‌کنند، بازدیدکنندگان مراکز درمانی، کارگران خدمات پشتیبانی وابسته به مراکز درمانی مانند لاندری، حمل و نقل زباله، و کارگران در تأسیسات دفع زباله مثل زباله‌سوز‌ها و حتی افرادی که به جمع‌آوری زباله‌ها می‌پردازند ممکن است با این نوع پسماند‌ها مواجه شوند.

خطرات ناشی از این زباله‌ها، حتی اگر منبع‌شان کوچک و پراکنده باشد، نباید نادیده گرفته شود، زیرا ممکن است به افرادی که در معرض آنها قرار دارند، آسیب جدی وارد کند. بررسی و اجرای روش‌های کاهش حجم و تفکیک زباله‌های بیمارستانی در کنار توسعه استراتژی‌ها و نظارت بر شیوه‌های تفکیک و دفع زباله‌ها بسیار مؤثر است؛ همچنین انجام فعالیت‌های مدیریتی می‌تواند جنبه‌های بهداشتی و زیست‌محیطی مدیریت پسماند‌های بیمارستانی را بهبود بخشد.