بررسی دلایل کمبود داروی یک گروه مهم از بیماران/ بانک مرکزی نسخه کمبود داروهای بیماران خاص را نمی‌پیچد

فعلاً نئوفور نداریم

مرد میانسالی که در حال خروج از یکی از داروخانه‌های منتخب ارائه داروهای بیماران خاص واقع در منطقه ۶ است به قدس می‌گوید: همسرم مبتلا به سرطان خون است و تیم پزشکی برای درمان و نجاتش که همه زندگی‌ام است، می‌خواهد از روش پیوند مغز استخوان استفاده کند. در این روش برای آماده‌سازی سلول‌های بنیادی برای پیوند مغز استخوان نیاز به داروهایی مختلفی است اما متأسفانه برای تهیه داروی نئوفور که نقش حیاتی در درمان دارد به هر داروخانه‌ای که می‌روم می‌گویند: «فعلاً نداریم».

«یاسین» هم که دچار سرطان ریه است، می‌گوید: چند ماه است شیمی‌درمانی می‌شوم اما حالا برای تهیه داروی وین بلاستین دچار مشکل شده‌ام. به هر داروخانه‌ای که می‌روم دست خالی برمی‌گردم، چاره‌ای ندارم مگر اینکه این دارو را از بازار سیاه تهیه کنم، البته خیلی گران درمی‌آید. باید به جای ۵۰ تا ۶۰هزار تومان- نرخ دولتی- حدود ۱۶میلیون تومان بپردازم. ضمن اینکه معلوم نیست اصل و باکیفیت خواهد بود یا جعلی و بی‌کیفیت.

داروهای تولید داخل بیشتر دچار کمبود می‌شوند!

محمد واعظی، رئیس پژوهشکده آنکولوژی، هماتولوژی و سل‌تراپی دانشگاه علوم پزشکی تهران هم درباره کمبود برخی از داروها که برای بیماران خاص حیاتی هستند، هشدار می‌دهد و به قدس می‌گوید: بعضی وقت‌ها مثل حالا برخی داروهای آنکولوژی، هماتولوژی و همچنین داروهایی که برای درمان بیماری‌های بدخیم خونی و پیوند مغز استخوان لازم است کم می‌شوند و دسترسی بیماران به آن‌ها خیلی سخت می‌شود و همین موضوع می‌تواند جانشان را به خطر بیندازد.

واعظی در پاسخ به اینکه کدام داروها معمولاً بیشتر دچار کمبود می‌شوند، می‌گوید: داروی ملفالان را که برای پیوند لازم است، نداریم، زمانی هم داروی ضدقارچ یا داروی شیمی‌درمانی آندوکسان پیدا نمی‌شود؛ یعنی هر زمان یکسری از داروها کم می‌شوند. الان هم داروی بوسولفان می‌خواهیم که می‌گویند کم است. البته ظاهراً با کارخانه تولید این دارو صحبت کرده‌اند تا مشکل رفع شود.

وی در پاسخ به اینکه داروهایی که دچار کمبود می‌شوند تولید داخل هستند یا داروهای وارداتی، می‌گوید: داروهای خارجی تا در لیست دارویی کمیته تدوین و بررسی دارویی کشور قرار نگیرند اصلاً اجازه ورود به کشور را پیدا نمی‌کنند. بنابراین در این بخش معمولاً مشکل زیادی پیش نمی‌آید. مشکل وقتی است که بعضی از داروهای خارجی اساساً در لیست دارویی کشور نیستند؛ در حالی که شاید نیاز باشند و برخی از همکاران پزشک برای بیمارانشان تجوز می‌کنند اما بیماران نمی‌توانند تهیه کنند، مگر اینکه از کانال‌های غیررسمی به آن‌ها دسترسی پیدا کنند که قطعاً معتبر نیستند. البته تا پیش از ریاست آقای محمدی در سازمان غذا و دارو به مدت دو سال اساساً لیست داروی خارجی بسته شده بود و هیچ دارویی وارد نمی‌شد، اما حالا وضعیت بهتر شده و حتی یکسری دارو هم به لیست داروی خارجی اضافه شده است.

با این حال در داروهایی وارداتی هم هر از گاهی دچار کمبود می‌شویم اما مشکل بیشتر ما کمبود داروهایی هستند که در داخل کشور تولید می‌شوند که این موضوع هم بیشتر ریشه در اعمال تحریم‌ها علیه کشور، تولید کم از سوی کارخانه‌های داخلی، نداشتن پیش‌بینی درست از میزان نیاز کشور و توزیع نامناسب دارو دارد.

وی در همین زمینه می‌افزاید: اگرچه سازمان غذا و دارو وظیفه نظارتی و تأمین دارو را بر عهده دارد و برای این منظور هم باید داروهای مورد نیاز یک سال و یا دست‌کم ۶ماه آینده کشور را دقیقاً پیش‌بینی و تأمین کند، اما همه مشکل مربوط به کمبود گاه و بیگاه برخی از داروها مربوط به این سازمان نمی‌شود و احتمالاً عوامل یا بخش‌های دیگری هم نقش دارند. مثلاً چون هزینه تولید نوع خاصی از دارو بیشتر از قیمت مصوبش تمام می‌شود بعضی از شرکت‌های دارویی در کشور آن را به میزان کم تولید می‌کنند و یا اصلاً تولید نمی‌کنند، بنابراین برای رفع مشکل کمبود داروهای خاص باید سیاست‌گذاری‌ها و بحث یارانه دارو اصلاح شود. ضمن اینکه باید مواد اولیه تولید دارو تأمین و از طرفی مشکل انحصار تولید برخی داروها شکسته شود. هرچند نباید تعداد شرکت‌های تولیدکننده این نوع داروها زیاد باشد اما دست‌کم باید دو شرکت باشند تا کار در بُعد کمیت و کیفیت تولید، رقابتی شود و مردم به آسانی به داروی با کیفیت دسترسی پیدا کنند.

شاید بار دیگر فاکتور ۸ کم شود

مدیرکل کانون هموفیلی ایران هم اگرچه معتقد است از زمانی که یک شرکت داخلی داروی نوترکیب جدید بیماران هموفیلی را تولید می‌کند وضعیت دسترسی به داروها بهتر شده اما می‌گوید: با وجود این در برخی داروها مثل هیومیت، فاکتور ۱۳ هنوز دچار کمبود هستیم. این درحالی است که اگر داروهای موردنیاز بیمار هموفیلی ازجمله داروهای یاد شده و فاکتور ۸ به‌موقع به او نرسد ممکن است خود به خود دچار خونریزی‌هایی شود که منجر به مرگش شود.

نازنین فرزادی‌فر در پاسخ به اینکه چرا هر ازگاهی دسترسی بیماران هموفیلی به برخی از داروها سخت می‌شود، می‌گوید به این پرسش پاسخ ندهم بهتر است. اما نیاز این بیماران به دارو همیشگی است و باید همواره در دسترس باشد که برای این منظور باید در داخل کشور تولید و یا وارد شود.

وی در همین زمینه می‌افزاید: معمولاً در داروهای هموفیلی مانند فاکتورهای۷، ۸ و ۹ که در داخل ایران تولید می‌شوند نباید دچار مشکل شویم ‌اما سال گذشته برای حدود ۶ ماه در داروی فاکتور۸ دچار مشکل شدیم. درواقع تولید داخلی آن به یک دهم رسید در نتیجه به ناچار ذخیره دارویی پلاسمایی خود را مصرف کردیم و حالا هم دست‌کم یک سال زمان می‌برد تا بتوانیم آن را جبران کنیم و دوباره در فاکتور۸ به ذخیره مورد نظر برسیم، بنابراین باز به مشکل برمی‌خوریم.

نقش بانک مرکزی در کمبود داروها بیشتر است

سجاد اسماعیلی، مشاور رئیس سازمان غذا و داروی کشور هم اگر چه منکر کمبود برخی از اقلام دارویی نمی‌شود اما توپ این کمبودها را بیشتر به زمین بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه می‌اندازد و به قدس می‌گوید: هرچند سازمان غذا و دارو در حیطه سیاست‌گذاری، پایش و رصد زنجیره تأمین دارو و نظارت بر کیفیت دارو مسئولیت دارد با وجود این، نقش قوانین و ارگان‌های بین‌بخشی در تأمین دارو بسیار مهم است.

وی از بانک مرکزی به عنوان یکی از مهم‌ترین ارگان‌های بین‌بخشی در تأمین داروی کشور یاد می‌کند و می‌گوید: سازمان غذا و دارو، ثبت و سفارش شرکت‌ها برای واردات دارو و مواد اولیه را بررسی و بر اساس نیاز کشور، آن‌ها را در قالب یک لیست اصلی به بانک مرکزی ارسال می‌کند و در این مرحله نقش این بانک این است که ارز مورد نیاز شرکت‌ها را تأمین کند اما اینکه ارز را در چه مقطع یا بازه زمانی تخصیص دهد بسیار مهم است.

وی در همین زمینه می‌افزاید: تجربه نشان داده اختلالی که در تخصیص ارز به شرکت‌های واردکننده دارویی در یک بازه زمانی مثلاً یک ماهه رخ می‌دهد تأثیر خود را چهار پنج ماه بعد در زنجیره تأمین دارو می‌گذارد؛ چون دارو مانند کالاهای دیگر نیست که به محض ثبت سفارش، تأمین شود. در واقع برخی از شرکت‌های خارجی هستند که در ابتدا سفارش را می‌گیرند و سپس شروع به تولید می‌کنند و بنابراین فرایند ثبت سفارش تا تأمین دارو دست‌کم دو تا سه ماه طول می‌کشد. در حوزه تولید دارو در داخل هم ‌به همین صورت است؛ یعنی فرایند واردات ماده اولیه تا انجام تست‌های کیفی و پایداری آن‌ها و سپس ورودشان به چرخه تولید بین ۴ تا ۶ ماه طول می‌کشد. از این رو وقتی یک یا دو ماه در تخصیص ارز موردنیاز شرکت‌ها وقفه می‌افتد قطعاً اثرش را چند ماه بعد در زنجیره تأمین دارو می‌بینیم، چون موجودی مواد اولیه شرکت‌ها تمام می‌شود آن‌ها نمی‌توانند مواد اولیه را جایگزین کنند. مثلاً از بهمن سال گذشته تا خرداد حدود پنج ماه ارز برای تأمین دارو تخصیص پیدا نکرد. به همین خاطر سازمان غذا و دارو برای اینکه کسری دارو را در بازار جبران کند به صورت جدی و فوریتی وارد عمل شد و از یک طرف اقدام به واردات دارو کرد و از سوی دیگر با تولیدکنندگان چند جلسه گذاشت تا تولیداتشان را افزایش دهند.

 اسماعیلی با اشاره به اینکه گاهی قوانین و سیاست‌ها هم ممکن است موجب کمبود دارو شوند، می‌افزاید: مثلاً یکی از سیاست‌های سازمان غذا و دارو همین‌طور سیاست‌های کلان کشور حمایت از تولید داخل است. خب وقتی یک دارویی مثل فاکتور۸ که تک تولیدکننده دارد، خط تولیدش دچار مشکل می‌شود تا رفع مشکل نمی‌تواند تولید کند، در نتیجه برای حدود یک ماه بازار دچار کمبود می‌شود. البته سازمان غذا و دارو بلافاصله با شرکت‌های واردکننده وارد مذاکره و کار واردات این دارو و توزیع آن در کشور به‌سرعت انجام شد.

وی سپس به نقش سازمان برنامه و بودجه در تأمین دارو می‌پردازد و می‌گوید: نقش این سازمان پس از اجرای طرح دارویار مهم شده است. در واقع این سازمان باید به‌موقع و منظم مابه‌التفاوت یارانه دارو را به حساب بیمه‌ها واریز کند در غیر این صورت ممکن است سبب اخلال در نقدینگی تأمین دارو شود.

وی درباره نقش سازمان غذا و دارو در کمبود داروهای بیماران خاص تصریح می‌کند: نمی‌گویم این سازمان در این زمینه اصلاً مقصر نیست اما معتقدم بانک مرکزی در این اتفاق نقش مؤثر و عمده‌ای دارد.

اسماعیلی از انجام دقیق پایش و رصد زنجیره تأمین دارو از سوی سازمان غذا و دارو خبر می‌دهد و می‌گوید: خوشبختانه در زمینه تأمین دارو مشکل خاصی نداریم. هم تولید دارو در داخل به‌خوبی انجام می‌گیرد و هم کسری بازار به‌سرعت از طریق واردات برطرف می‌شود.

وی در خصوص تأمین داروی بیماران خاص هم می‌گوید: اواخر پارسال برای یک سال ونیم به شرکت‌های واردکننده اجازه دادیم دارو وارد کنند. البته این سیاست زمانی موفق می‌شود که ارز آن در زمان مناسب توسط بانک مرکزی تأمین شود و اگر این اتفاق نیفتد آن وقت دیگر از دست سازمان غذا ودارو کاری برنمی‌آید.

وی در پاسخ به اینکه چرا برای تولید برخی از داروهای خاص فقط از یک شرکت تولیدی استفاده می‌شود، می‌گوید: سازمان غذا و دارو وظیفه نظارتی دارد. اگر شرکتی برای تولید دارو درخواست بدهد آن را بررسی می‌کنیم و اگر شرایط را داشت مجوز می‌دهیم؛ یعنی نگاه انحصاری و محدودیتی در این زمینه نداریم. مثلاً در خصوص داروی فاکتور ۸ در گذشته یک شرکت تولیدکننده داشتیم که وقتی خط تولیدش به مشکل خورد بازار هم برای یک ماه دچار مشکل شد اما خدا را شکر از دو ماه پیش دومین شرکت هم وارد تولید این محصول شده است.

وی در خصوص نقش حذف ارز ترجیحی در کمبود برخی از اقلام داروهای خاص در کشور هم می‌گوید: این موضوع نقش پررنگی در این قضیه نداشته است. در واقع وقتی ارز ترجیحی اصلاحی به شرکت‌ها عرضه شد باز هم اعلام کردیم اگر شرکتی به قیمت داروی مصوب و ابلاغ شده اعتراضی دارد اعلام‌کند. چند شرکت اعتراض کردند که پرونده آن‌ها دوباره در کمیسیون قیمت‌گذاری مورد بررسی قرار گرفت و آن‌هایی که مستحق اصلاح قیمت بودند، اصلاح قیمت شدند. مثلاً پس از اصلاح ارز ترجیحی قیمت آنتی‌بیوتیک‌ها سه بار اصلاح و افزایش یافته است. با وجود این متأسفانه برخی از شرکت‌ها در این حوزه تخلف کردند و پرونده‌شان‌ به دستگاه قضایی ارجاع داده شد.

مشاور ریاست سازمان غذا و داروی کشور در پاسخ به اینکه اگر مشکلات تأمین داروها تا حد زیادی برطرف شده‌اند آیا می‌توان گفت دیگر شاهد کمبود برخی از داروها به‌خصوص برای بیماری‌ها خاص نخواهیم بود، می‌گوید: خیر! ما زمانی می‌توانیم به این پرسش پاسخ مثبت بدهیم که تمام فرایند تأمین و انتقال ارز از سوی سازمان غذا و دارو صورت گیرد اما علاج کار دست بانک مرکزی است. اگر بانک مرکزی تا آخر سال با ما همراهی کرده و به‌صورت پایدار ارز را تأمین کند و انتقال ارز به شرکت مربوط در خارج از کشور توسط کارگزاری مربوط صورت گیرد تضمین می‌دهیم دارو به‌صورت پایدار تأمین خواهد شد، ولی اگر مانند پنج ماه پیش دوباره اختلالی به‌وجود بیاید دیگر دست سازمان غذا و دارو بسته می‌ماند و دوباره دچار کمبود می‌شویم. با وجود این اکنون در تأمین دارو روند مثبتی داریم و کمبودها تا حدود زیادی برطرف شده‌اند؛ در واقع از ۴۲۰ قلم کمبود در سال گذشته اکنون به ۸۰ قلم کمبود رسیده‌ایم که فهرست آن‌ها را آخر ماه می‌توانیم ارائه دهیم.

منبع؛ روزنامه قدس