چای و سرطان: از پیشگیری تا خطرات

چای، پس از آب، دومین نوشیدنی پرمصرف جهان است که قدمتی ۵۰۰۰ ساله دارد و در فرهنگ بسیاری از کشورها ریشه دوانده است. اما آیا این نوشیدنی محبوب می‌تواند در پیشگیری یا افزایش خطر سرطان نقش داشته باشد؟ با بررسی شواهد علمی معتبر از منابعی مانند مؤسسه ملی سرطان آمریکا (NCI)، مرکز MD Anderson و مطالعات کوهورت بزرگ، به این پرسش پاسخ می‌دهیم.

۱. ترکیبات فعال چای و مکانیسم‌های احتمالی ضدسرطانی

چای حاصل برگ‌های گیاه Camellia sinensis است و انواع اصلی آن شامل سبز، سیاه، اولانگ و سفید می‌شود. تفاوت این انواع در میزان اکسیداسیون برگ‌هاست:

• چای سبز: کمترین اکسیداسیون، حاوی بالاترین سطح کاتچین‌ها مانند EGCG (اپی‌گالوکاتچین گالات) با خاصیت آنتی‌اکسیدانی قوی.

• چای سیاه: اکسیداسیون کامل، حاوی تئافلاوین‌ها و تئاروبیجین‌ها که ممکن است اثرات ضدالتهابی داشته باشند.

مطالعات آزمایشگاهی نشان می‌دهند که EGCG می‌تواند:

• از آسیب DNA ناشی از رادیکال‌های آزاد جلوگیری کند.

• آپوپتوز (مرگ برنامه‌ریزی‌شده) سلول‌های سرطانی را تحریک نماید.

• از رگ‌زایی (آنژیوژنز) تومورها ممانعت کند.

۲. شواهد اپیدمیولوژیک: چای و کاهش خطر سرطان

یافته‌های امیدوارکننده:

• سرطان پروستات: در برخی کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی‌شده، مکمل‌های چای سبز کاهش ۵۰٪ در خطر سرطان پروستات موضعی نشان دادند، هرچند شواهد قطعی نیست.

• سرطان کولورکتال: مطالعه‌ای بر روی ۴۸۹,۷۰۶ نفر در NIH-AARP نشان داد مصرف ۴ تا ۶ فنجان قهوه (نه چای) روزانه با کاهش ۱۵ تا ۲۶٪ خطر سرطان کولون، به‌ویژه در بخش پروگزیمال، مرتبط است.

نتایج متناقض:

• مرور سیستماتیک کاکرین (۱۴۲ مطالعه): هیچ ارتباط ثابت‌شده‌ای بین مصرف چای سبز و کاهش خطر کلی سرطان یا انواع خاصی مانند سرطان پستان یا ریه یافت نشد. برخی مطالعات حتی افزایش خطر جزئی در سرطان‌های زنان را گزارش کردند.

• مطالعه کوهورت چین (۴۵۵,۹۸۱ نفر): پس از تعدیل اثر سیگار و الکل، چای با افزایش ۴۶٪ خطر سرطان معده مرتبط بود.

۳. خطرات بالقوه و عادات ناسالم مرتبط با چای

الف) چای داغ و سرطان مری:
نوشیدن چای با دمای بالای ۶۵ درجه سانتی‌گراد می‌تواند به مخاط مری آسیب زده و خطر کارسینوم سلول سنگفرشی مری را افزایش دهد. این موضوع در مطالعات ایرانی و چینی تأیید شده است.

ب) ترکیب چای با سیگار یا الکل:

• مصرف هم‌زمان چای و سیگار، خطر سرطان را تا ۳۰٪ افزایش می‌دهد، زیرا کافئین چای و نیکوتین سیگار در بدن به ترکیبات سمی تبدیل می‌شوند.

• در مطالعه CKB، مصرف چای داغ همراه الکل یا سیگار، خطر سرطان مری را به‌طور معناداری افزایش داد.

ج) آلومینیوم و فلوراید:
چای حاوی مقادیری آلومینیوم است که در مصرف طولانی‌مدت ممکن است برای کلیه‌ها مضر باشد. همچنین، غلظت بالای فلوراید در برخی چای‌ها می‌تواند به سلامت استخوان‌ها آسیب بزند.

۴. توصیه‌های عملی برای مصرف ایمن چای

۱. دمای مناسب: چای را با دمای زیر ۶۰ درجه سانتی‌گراد میل کنید تا از آسیب به مری جلوگیری شود.
۲. محدودیت مصرف: بیش از ۳ تا ۴ فنجان چای سبز در روز ننوشید. دوزهای بالای EGCG (بیش از ۸۰۰ میلی‌گرم در روز) ممکن است باعث عوارض گوارشی یا افزایش آنزیم‌های کبدی شود.
۳. پرهیز از ترکیب با سیگار یا الکل: این ترکیب اثرات سینرژیک سرطان‌زایی دارد.
۴. انتخاب نوع چای: چای سبز با کیفیت بالا (ترجیحاً ارگانیک) به دلیل سطح بالاتر EGCG ممکن است فواید بیشتری داشته باشد.
۵. احتیاط در مصرف مکمل‌ها: مکمل‌های چای سبز ممکن است با داروهای شیمی‌درمانی تداخل داشته باشند. بیماران سرطانی باید پیش از مصرف با پزشک مشورت کنند.

نتیجه‌گیری

اگرچه ترکیبات چای (به‌ویژه EGCG) در مطالعات آزمایشگاهی خواص ضدسرطانی نشان داده‌اند، شواهد اپیدمیولوژیک هنوز قاطع نیستند. چای می‌تواند بخشی از یک رژیم غذایی سالم باشد، اما نباید به عنوان یک عامل پیشگیری قطعی از سرطان تلقی شود. در عین حال، عادات نادرست مصرف چای (مانند نوشیدن داغ یا ترکیب با سیگار) ممکن است خطرات جدی ایجاد کند. در روز جهانی چای، بهتر است بر مصرف متعادل، آگاهانه و لذت‌بخش این نوشیدنی باستانی تأکید کنیم.

منابع:

• مؤسسه ملی سرطان آمریکا (NCI)

• مرور سیستماتیک کاکرین (۲۰۲۵)

• مطالعات کوهورت NIH-AARP و

• China Kadoorie Biobank

نوشته: دکتر پوریا عادلی، متخصص رادیوانکولوژی