ایدز، بیماری پنهان اما خطرناک

به گزارش خبرنگار گروه بهداشت و درمان سرطان نیوز، HIV  (ویروس نقص ایمنی انسانی) ویروسی است که به سلول‌های سیستم ایمنی بدن آسیب می‌رساند و توانایی انسان را برای مبارزه با عفونت‌ها و بیماری‌های روزمره ضعیف می‌کند.

روز جهانی ایدز برای مردم جهان فرصتی است تا همبستگی و آگاهی خود را در مواجهه با این بیماری بیشتر کنند.

هدف سازمان بهداشت جهانی این است که تا سال ۲۰۳۰ بیماری ایدز کاملا کنترل شود.

برای نشان دادن حمایت و همدردی با مبتلایان به ایدز و مراقبین آن ها، در اوج بحران ایدز در سال ۱۹۹۱، نمادی معنادار برای این بیماری ارائه شد.

روبانی با الهام از رنگ قرمز به عنوان ارتباط بیماری با خون و قلب به عنوان عشق و اشتیاق و همدردی و عدم خشم نسبت به این بیماران رواج یافت.

ایدز چیست؟

مصطفی صادقی کارشناس مبارزه با بیماری‌ها و کارشناس ارشد اپیدمیولوژی مرکز بهداشت شهرستان فردوس گفت: سندروم ضعف ایمنی اکتسابی (AIDS)  نشان دهنده مراحل آخر درگیری با ویروس نارسایی ایمنی (HIV)  می‌باشد که اولین بار در سال ۱۹۸۱ در آمریکا در تعدادی مرد همجنس باز جوان مبتلا به ضعف ایمنی غیر ژنتیکی دیده شد.

او افزود: عامل بیماری یک ویروس از دسته رتروویروس‌ها است که دارای RNA است؛ این ویروس در سلول‌های ایمنی بدن تکثیر و به تدریج قدرت دفاعی بدن را از بین می‌برد و به همین دلیل آن را ویروس ایجاد کننده ضعیف سیستم ایمنی انسان (HIV)  می‌شناسند.

مصطفی صادقی بیان کرد: از ویژگی‌های این ویروس جهش‌های بسیار زیاد و در نتیجه ایجاد مقاومت‌های متعدد به داروها، ایجاد بیماری با سرعت کم و به شکل مزمن و درنتیجه کاهش تدریجی ایمنی بدن و ایجاد زمینه مناسب برای رشد انواع عفونت‌های فرصت طلب و همچنین بدخیمی‌های نادر است.

Hiv چگونه منتقل می‌شود؟

مصطفی صادقی کارشناس مبارزه با بیماری‌ها و کارشناس ارشد اپیدمیولوژی مرکز بهداشت شهرستان فردوس در خصوص روش‌های انتقال عفونت عنوان کرد: مخزن ویروس انسان است و از طریق ترشحات (به ویژه ترشحات تناسلی) و خون انتقال می‌یابد.  

دکتر نصراصفهانی متخصص پاتولوژی نیز بیان کرد: روش‌های مختلفی موجب انتقال و گسترش بیماری ایدز می‌شود. اعتیاد به مواد مخدر تزریقی، روابط جنسی، انتقال خون و فرآورده‌های خونی آلوده و انتقال از مادر باردار مبتلا به ایدز به جنین وی تا امروز در راس موارد شناسایی شده هستند.

او تصریح کرد: استفاده از سرنگ مشترک آلوده به ویروس در بین معتادان به مواد مخدر از عوامل شایع به حساب می‌آید. از عوامل مهم دیگر انتقال بیماری از طریق رابطه جنسی است. قسمتی از این مشکل مربوط به روابط جنسی غیر ایمن خارج از چارچوب خانواده می‌باشد و قسمت دیگر مربوط به حالتی است که یکی از زوجین به علتی مبتلا به بیماری گردیده و از طریق رابطه جنسی محافظت نشده، بیماری را به شریک خود منتقل می‌کند.

دکتر نصراصفهانی ادامه داد: هر دو مورد اخیر، عموما در بین افرادی که از نظر فرهنگی_اجتماعی_اقتصادی ضعیف‌تر هستند، پررنگ‌تر است و این مهم لزوم آگاهی بخشی و حمایت‌های اجتماعی و اقتصادی در جهت پیشگیری را نشان می‌دهد.

متخصص پاتولوژی گفت: انتقال بیماری ایدز از طریق انتقال خون و فرآورده‌های خونی آلوده و اهدای اعضای بدن سال هاست که تحت کنترل قرار گرفته که این مهم به مدیریت متمرکز و پایش و غربالگری دقیق اهدا کنندگان توسط نهاد مربوطه باز می‌گردد.

او افزود: در موضوع انتقال بیماری در زمان بارداری، تشخیص زود هنگام ایدز در مادر کلید مدیریت موفق و پیشگیری از انتقال ویروس به جنین است. با توجه به غربالگری همگانی مادران باردار از سال ۱۳۹۵ در کشور، انتقال ایدز از مادر به جنین به طور کامل و قابل قبولی کاهش یافته است به گونه‌ای که بیش از ۹۰ درصد نوزادان متولد شده از مادران مبتلا به این بیماری سالم بوده و در پیگیری‌های بعدی هم به این بیماری مبتلا نبوده‌اند.

دکتر نصراصفهانی عنوان کرد: این مسئله مربوط به مصرف دارو‌ها در مادر و رعایت نکات بهداشتی و ایمنی در زمان بارداری زایمان و شیردهی می‌باشد.

علائم بیماری

دکتر نصراصفهانی اظهار کرد: در مراحل اولیه ابتلا به ویروس hiv، علائم اختصاصی وجود ندارد. با توجه به اختصاصی نبودن و عمومی بودن این علائم، اغلب به عنوان نشانه‌ای از ایدز شناخته نمی‌شوند؛ علائمی مثل تب، کسالت، خستگی و ... که در بسیاری از بیماری‌ها مشاهده می‌شوند و در صورت مراجعه بیمار به پزشک به حساب علل شایع‌تر گذاشته می‌شوند.

متخصص پاتولوژی خاطر نشان کرد: بسته به شرایط جسمانی، سنی، تغذیه و ... طی زمان کوتاه تا بعضاً چندین سال نشانه‌های اختصاصی‌تر در بیمار بروز پیدا می‌کند.

او گفت: لازم به ذکر است در فاصله ابتلا و آلودگی به بیماری تا بروز علائم اختصاصی‌تر، بیمار می‌تواند کاملاً بدون علامت باشد و این خود باعث بی‌اطلاعی فرد و خطر انتقال بیشتر می‌گردد.

دکتر نصراصفهانی تصریح کرد: با توجه به اینکه ویروس ایدز، سیستم ایمنی بدن را آلوده و هدف قرار می‌دهد، عمده علائم بیماران پس از خروج از فاز نهفتگی بیماری و زمانی که سیستم ایمنی و دفاعی تا حد زیادی تضعیف گردیده است، بروز می‌یابند.

متخصص پاتولوژی افزود: علائمی مثل تب طول کشیده، کاهش وزن، اسهال طولانی مدت، عفونت‌های مکرر که به درمان‌های دارویی معمول به راحتی پاسخ نمی‌دهند، بزرگی غدد لنفاوی بدن برای مدت طولانی و بدون توجیه، ابتلا به میکروارگانیسم‌های غیر معمول و به اصطلاح فرصت طلب که افراد با سیستم ایمنی سالم و کارآمد به راحتی به آن‌ها مبتلا نمی‌شوند و علائمی دیگر، همگی حاکی از ورود فرد بیمار به فاز نقص ایمنی دارند.

روش‌های تشخیصی

مصطفی صادقی به روش‌های تشخیص بیماری نیز پرداخت و گفت: آزمون سریع (رپید تست اچ آی وی) که به صورت رایگان در کلیه مراکز خدمات جامع سلامت با دریافت یک قطره خون انجام می‌شود.

کارشناس مبارزه با بیماری‌ها و کارشناس ارشد اپیدمیولوژی مرکز بهداشت شهرستان فردوس ادامه داد: سایر روش‌های آزمایشگاهی جهت تایید بیماری شامل آزمون الایزا، آزمون وسترن بلات و آزمون آنتی ژن می‌باشد.

او عنوان کرد: رضایت آگاهانه و مشاوره و حفظ محرمانگی و رازداری از شروط انجام آزمایش HIV می‌باشد.

پیشگیری

مصطفی صادقی در خصوص پیشگیری سطح اول از این بیماری گفت: پیشگیری سطح اول باعث می‌شود افراد کمتری به عفونت HIV مبتلا شوند و در نتیجه باعث کاهش بروز عفونت می‌شود. برای اینکار باید سطح آگاهی و دانش افراد (جمعیت عمومی و گروه‌های پرخطر) را در مورد رفتار‌های پرخطر افزایش داد.

کارشناس مبارزه با بیماری‌ها و کارشناس ارشد اپیدمیولوژی مرکز بهداشت شهرستان فردوس در خصوص پیشگیری سطح دوم نیز ادامه داد: پیشگیری سطح دوم با تشخیص زود هنگام عفونت و انجام مداخلات لازم باعث کاهش شیوع و پیشرفت عفونت می‌گردد. با شناسایی زودهنگام و شروع درمان با دارو‌های ضدویروسی هم می‌توان به کیفیت زندگی این افراد کمک نمود و همچنین احتمال انتقال عفونت را به دیگران کاهش داد.

او همچنین در خصوص پیشگیری سطح سوم اظهار کرد: در این سطح سایر عفونت‌هایی که توسط این بیماری به دلیل کاهش قدرت سیستم ایمنی ایجاد می‌شود (عفونت‌های فرصت طلب به ویژه سل، بیماری‌های باکتریایی، انگلی و قارچی)، را جدی گرفته و سعی در درمان آنان انجام داد.

مراحل بیماری

مصطفی صادقی بیان کرد: بعد از آلوده شدن به این ویروس،   فرد چهار مرحله‌ای را طی می‌کند که شامل موارد زیر است:

۱) عفونت حاد: که تظاهرات غالب آن شبیه یک عفونت شبه آنفلوانزایی است.

بیشتر بخوانید

• احتمال درمان بیماران HIV با سلول‌های بنیادی

۲) مثبت بدون علامت: افراد به مدت طولانی و حتی بیش از ۱۰ سال در این مرحله قرار دارند و در بیشتر موارد از بیماری خود خبر ندارند و عامل اصلی انتقال به سایرین هستند.

۳) تورم و بزرگی مقاوم، ماندگار و وسیع غدد لنفاوی: در این مرحله کم کم افت سلول‌های ایمنی بارز شده و فرد مستعد بیماری‌های مختلف می‌شود.

۴) مثبت علامت دار: که افت ایمنی بارز شده و بدون درمان‌های مراقبتی، امکان زنده ماندن بیمار بسیار کم است.

کِی آزمایش دهیم؟

کارشناس مبارزه با بیماری‌ها و کارشناس ارشد اپیدمیولوژی مرکز بهداشت شهرستان فردوس در پاسخ به این که در چه صورتی باید آزمایش HIV داد تصریح کرد: بیماری HIV مخصوص طبقه، قشر و گروه خاصی نیست و اگر عامل بیماری وارد بدن شود فرد می‌تواند مبتلا به بیماری شود، ولی به طور کلی این بیماری جز بیماری‌های رفتاری می‌باشد، به طوری که وابستگی بسیار زیاد به رفتار افراد دارد.

او اظهار کرد: کلیه افراد جامعه، چه رفتار پرخطر داشته باشند و چه نداشته باشند باید آزمایش سریع HIV را انجام بدهند.

درمان

کارشناس مبارزه با بیماری‌ها و کارشناس ارشد اپیدمیولوژی مرکز بهداشت شهرستان فردوس گفت: عفونت HIV با تقویت سیستم ایمنی و کاهش تعداد ویروس در خون باعث می‌شود بیمار وارد مرحله ایدز نشود و با مصرف منظم دارو‌های ضد رتروویروسی که به صورت رایگان در مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری در اختیار بیماران قرار  می‌گیرد، طول عمر نرمال داشته باشد.

ایدز کاملا درمان می‌شود؟

او افزود: HIV یک بیماری عفونی قابل کنترل است که در صورت درمان تا آخر عمر می‌تواند بدون علائم و عوارض باشد.

اگر به موقع تشخیص داده شود (در مراحل ابتدایی ورود ویروس به بدن) و فرد تحت مراقبت کامل و درمان قرار گیرد، نه تنها تا آخر عمر بدون علامت و عوارض خواهد بود،   بلکه خطر انتقال به دیگران را نخواهد داشت.

آزمایش ایدز

دکتر سالار نصراصفهانی متخصص پاتولوژی گفت: تشخیص قطعی بیماری ایدز بر پایه یافته‌ها و بررسی‌های آزمایشگاهی صورت می‌گیرد. برخی از روش‌های تشخیصی صرفاً در آزمایشگاه و برخی از روش‌ها قابل استفاده در محیط‌های غیر آزمایشگاهی هستند.

او افزود: برای روشن‌تر شدن موضوع می‌توان مثالی را ذکر کرد. امروزه جهت چک قند خون، دستگاه‌های چک قند خون در دسترس عموم قرار دارد که در هر لحظه فرد قادر است با روشی آسان میزان قند خون خود را چک کند. برای تست بارداری هم وضعیت به همین شکل است. به این گونه تست‌ها "تست‌های بربالین" اطلاق می‌شود که امروزه برای مقاصد مختلف در دسترس قرار دارند.

دکتر نصراصفهانی بیان کرد: این گونه روش‌ها، به سرعت و در زمان کوتاه موجب نتیجه می‌شوند، اما حساسیت و ویژگی کمتری نسبت به انجام روش‌های آزمایشگاهی و نتایج حاصل از آن‌ها دارند.

متخصص پاتولوژی عنوان کرد: امتیاز بزرگ این روش ها، سادگی انجام و در دسترس بودن راحت آنهاست؛ روشی که فرد به راحتی با استفاده از مایعات بدن مثل خون، ادرار و یا بزاق می‌تواند از آن‌ها استفاده کند. این گونه تست‌ها جهت استفاده همچون روش‌های آزمایشگاهی نیاز به تخصص و آموزش پیشرفته‌ای ندارند.

او ادامه داد: این گونه تست‌ها برای تشخیص سریع و غربالگری بیماری ایدز در برخی از کشور‌های پیشرفته در دسترس هستند، ولی در حال حاضر در کشور ما این امکان وجود ندارد.

دکتر نصراصفهانی اظهار کرد: روش قطعی تشخیص، بر مبنای روش‌هایی است که صرفا در آزمایشگاه و به وسیله متخصصین مربوطه انجام می‌شود. امروزه روش‌های مختلفی جهت این امر در دنیا وجود دارد که همه آن‌ها به شکل عمومی در کشورمان در دسترس نیستند.

متخصص پاتولوژی گفت: در مجموع روش‌های شناسایی بر مبنای اصول آزمایشگاهی، از دقت و صحت بالاتری نسبت به روش‌های بربالین برخوردارند. لازم به ذکر است که تشخیص ویروس  hiv در آزمایشگاه بر مبنای نمونه خون به دست آمده از فرد صورت می‌گیرد.

تشخیص استاندارد بیماری ایدز

او عنوان کرد: تشخیص استاندارد بیماری ایدز، یک رویکرد دو مرحله‌ای است. به این صورت که ابتدا با استفاده از یک روش غربالگری با حساسیت و قدرت بیماریابی بالا، افراد مشکوک مورد بررسی قرار می‌گیرند. در صورت منفی شدن تست با درصد اطمینان زیادی فرد به این بیماری مبتلا نیست و عموماً نیازی به اقدام بیشتری نیست.

دکتر نصراصفهانی افزود: در صورت مثبت شدن آزمایش مرحله اول، بررسی وارد فاز دوم می‌شود و نتیجه آزمایش مرحله اول، با یک تست بسیار اختصاصی مورد تایید قرار می‌گیرد. تست‌های مربوط به مرحله اول یا به اصطلاح تست‌های غربالگری امروزه به شکل عمومی در آزمایشگاه‌های کلینیکال پاتولوژی در کشورمان در دسترس هستند و تا حد بسیار زیادی پاسخگوی نیاز به شناسایی موارد ابتلا به این بیماری می‌باشند.

متخصص پاتولوژی بیان کرد: تست مربوط به مرحله دوم به علت پیچیدگی و هزینه بالای انجام آن به شکل روتین در دسترس عمومی نیست و تنها توسط شبکه‌های بهداشت و درمان و سازمان انتقال خون انجام و اجرا می‌گردند.

او ادامه داد: در صورتی که نتیجه آزمایش مرحله اول و دوم فردی مثبت باشد، می‌توان با قطعیت گفت که فرد مبتلا به بیماری ایدز است و باید تحت مراقبت و درمان قرار گیرد.

دکتر نصراصفهانی تصریح کرد: امروزه با پیشرفت تکنولوژی و به دنبال آن روش‌های تشخیصی آزمایشگاهی، تشخیص این بیماری بر پایه روش‌های دقیق مولکولی صورت می‌گیرد که امیدواریم به زودی در دسترس همگانی قرار گیرند.

روند ابتلا به ایدز، کاهشی یا افزایشی؟

متخصص پاتولوژی اظهار کرد: طبق اطلاعات سازمان بهداشت جهانی تا پایان سال ۲۰۲۰ حدود ۴۰ میلیون نفر مبتلا به ایدز در جهان وجود دارند که تقریباً به طور متوسط سالیانه ۱.۷ میلیون نفر مورد جدید به این آمار اضافه می‌شوند.

او بیان کرد: در ایران طبق آمار رسمی وزارت بهداشت، تا پایان سال ۱۴۰۰ حدود ۵۵ هزار نفر مبتلا به ایدز شناسایی شده‌اند که از این تعداد حدود ۳۰ درصد زن و ۷۰ درصد مرد می‌باشند.

دکتر نصراصفهانی گفت: اگر مبنا را گزارشات سازمان بهداشت جهانی در نظر بگیریم؛ با توجه به فرایند طبیعی رشد جمعیت و عدم پوشش کامل روش‌های پیشگیری از شیوع، موارد جدید ابتلا به ایدز در کشور ما نیز صعودی است و ما نیز از این مشکل جهانی مستثنی نیستیم.

متخصص پاتولوژی افزود: رشد آمار افراد مبتلا در سال‌های اخیر در کشورمان حاکی از این موضوع است. لازم به ذکر است گسترش روش‌های غربالگری و افزایش آگاهی عمومی جهت غربالگری قسمتی از این افزایش آمار را شامل می‌شود که این مورد، جنبه مثبت این مسئله است.

او عنوان کرد: جنبه منفی قضیه، مربوط به مواردی است که فرد مبتلا به دلیل ترس از انگ خوردن اجتماعی و طرد شدن از سوی جامعه، تحت پوشش مراکز مبارزه با ایدز قرار نمی‌گیرد و متعاقبا درمان‌ها و آموزش‌های لازم را دریافت نمی‌کند و این خود مزید بر علت می‌گردد.

هزینه آزمایش

او ادامه داد: آزمایشات غربالگری ایدز که در کشور ما در دسترس هستند (آزمایشات مرحله اول)، به نسبت هزینه بالایی ندارند. هزینه هر یک از این آزمایشات در حال حاضر حدود ۲۰۰ هزار تومان است که بیمه‌های پایه حدود ۲۵ درصد هزینه آن را پوشش می‌دهند.

دکتر نصراصفهانی گفت: با این حساب افراد در صورت داشتن بیمه پایه و نسخه پزشک، برای هر یک از این آزمایشات غربالگری مبلغی در حدود ۱۵۰ هزار تومان پرداخت می‌کنند.

متخصص پاتولوژی افزود: همانطور که پیشتر ذکر شد، در صورت مثبت شدن تست‌های مرحله اول، بیمار به مراکز بهداشتی معرفی می‌شود و در واحد مبارزه با بیماری ایدز، نتیجه با یک تست اختصاصی و پیشرفته مورد تایید قرار می‌گیرد. هزینه تست‌های مرحله دوم و در صورت نیاز درمان دارویی بیماران، کاملاً رایگان توسط شبکه‌های بهداشت صورت می‌گیرد.

او بیان کرد: با توجه به بار مالی زیادی که غربالگری عمومی به سیستم بهداشتی و درمانی کشور تحمیل می‌کند، این مسئله صورت عمومی نداشته و فقط گروه‌های خاصی از افراد به شکل رایگان طبق پروتکل از پیش تعیین شده، مورد غربالگری و بیماریابی قرار می‌گیرند؛ مواردی مثل پرسنل بیمارستان‌ها در مواجهه با بیماران پرخطر، حوادث احتمالی برای پرسنل درمانی، بیماران تحت دیالیز، زندانیان و ... مواردی از این قبیل هستند.

دکتر نصراصفهانی عنوان کرد: اساس تست‌های تشخیصی بیماری ایدز، شناسایی اجزای ویروس و پادتن تولید شده در بدن در پاسخ به ورود ویروس و اجزای آن به بدن و ایجاد آلودگی است. تست‌های غربالگری (مرحله اول) که در حال حاضر در دسترس ما هستند یعنی تست سنجش سطح آنتی بادی علیه Hiv   (Hiv Ab) و تست سنجش سطح P۲۴ از این اصل پیروی می‌کند.

متخصص پاتولوژی گفت: مورد ذکر شده اول از گذشته در دسترس بوده و مورد ذکر شده دوم یعنی تست P۲۴ از حدود سال ۲۰۱۵ به شکل عمومی در دسترس قرار گرفته است. با توجه به پیشرفت تکنولوژی و تکنیک‌های تشخیصی آزمایشگاهی در سال‌های اخیر، نتایج آزمایشگاهی نسبت به قبل بهتر و دقیق‌تر گردیده است.

او افزود: متاسفانه تحریم‌ها از یک طرف و افزایش نرخ ارز از طرف دیگر در سال‌های اخیر موجب شده است که ابزار‌های دقیق با تکنولوژی بالا و کیت‌های تشخیصی آن‌ها به وفور و به آسانی در دسترس آزمایشگاه‌ها نباشد که این مسئله موجب گردیده که بعضاً آزمایشگاه‌ها به اجبار، به سمت روش‌های شناسایی قدیمی‌تر با دقت کمتر، بازگردند.

دکتر نصراصفهانی ادامه داد: با توجه به حساسیت موضوع و استاندارد‌های سختگیرانه و کنترل کیفیت در آزمایشگاه‌های کلینیکال پاتولوژی، حداکثر تلاش صورت می‌گیرد که در انجام این تست‌ها، بیشترین دقت و کمترین خطا صورت گیرد که این مهم با تکرار آزمایش در صورت مثبت شدن نتیجه و بررسی مجدد با تست مشابه صورت می‌گیرد.

بیماری که سیستم ایمنی را هدف قرار می‌دهد

برخلاف این که ویروس hiv مانند دیگر بیماری‌های ویروسی همچون آنفلوآنزا به راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود، اما این بیماری در حال رواج است.

رابطه جنسی مهمترین و رایج‌ترین راه انتقال این بیماری به دیگران است که نهایتا سبب نقص ایمنی در بدن فرد مبتلا می‌شود.

اول دسامبر هر سال به بیماری ایدز و مبتلایان این بیماری ویروسی اختصاص یافته است؛ این روز که در ایران مصادف با ۱۰ آذر ماه است، روز جهانی ایدز نامگذاری شده است تا مردم جهان در آن آگاهی خود را در خصوص این بیماری به منظور پیشگیری از ابتلا به آن افزایش دهند.