آلودگی هوا چه بلایی سر شما می‌آورد؟

به گزارش خبرنگار سرطان نیوز، آلودگی هوا یکی از عوامل مهم تأثیرگذار بر سلامت بوده و بیشترین بار بیماری‌های منتسب به عوامل خطرزای محیطی را به خود اختصاص داده است؛ آلودگی هوا پس از استعمال دخانیات، دومین عامل اصلی مرگ‌های ناشی از بیماری‌های غیر واگیر محسوب می‌شود و با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های حاد و مزمن و مرگ در ارتباط است.

هوای سالم و پاک ضروری‌ترین نیاز هر انسانی برای زیستن است؛ از اینروست که کیفیت هوایی که تنفس می‌کنیم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

اثرات آلودگی هوا بر سلامت بشر نه تنها به صورت کاهش کیفیت زندگی، بلکه هم چنین به صورت افزایش هزینه‌های سلامت بر جامعه تأثیر میگذارد. آلودگی هوا از یک سو باعث افزایش مرگ و میر می‌شود و از سوی دیگر باعث افزایش بیماری می‌گردد؛ بر اساس گزارش بانک جهانی بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا سالانه مبالغ هنگفتی به اقتصاد ایران خسارت وارد می‌کند.

با توجه به رشد روز افزون ترافیک شهری و ایجاد انواع آلودگی ها، بشر در معرض خطر قرار گرفته و اثرات آن در سلامت جسمانی، روانی و ضرر‌های اقتصادی مشهود است؛ مهمترین منبع آلودگی هوا خودرو‌ها هستند.

آلودگی هوا در کشور‌های درحال توسعه

آلودگی هوا در کشور‌های در حال توسعه بعلت صنعتی شدن در حال پیشرفت است و بعلت منابع آلوده کننده زیادی این آلودگی‌ها در ایران از سال ۱۳۹۰ رو به افزایش بوده و در شهر‌های بزرگ مانند تهران-مشهد-اصفهان-تبریز- اهواز -اراک-کرج ایران را بعنوان سومین کشور همراه با آلودگی هوا در سطح دنیا معرفی نموده است که از نظر اقتصادی زیان‌های بسیار بالائی برای کشور حاصل شده است.

آلودگی هوا و سلامت انسان‌ها

آلودگی هوا از خطرات عمده محیط زیست است که در بروز و پیشرفت بعضی بیماری‌ها در انسان نقش مهمی ایفا میکند این عوارض عبارتند از:آسم، سرطان ریه، هیپرتروفی بطن قلب، آلزایمر، پارکینسون و اختلالات روانی رتینوپاتی، اتیسم، رشد جنین و کم وزنی نوزاد.

در دنیا علت مرگ‌های زودرس را ناشی از سوزاندن زغال سنگ-گازولین و مازوت می‌دانند؛ مطالعات جدید معلوم کرده است که سوزاندن فسیل برای ایجاد انرژی مسئول مرگ است که از هر ۵ مرگ یک مرگ مربوط به آن است.

آلودگی هوا ناشی از سوخت‌های فسیلی و سلامت انسان‌ها

در سال ۲۰۱۸ تحقیقات نشان داده که ذرات ریز PM=۲.۵ ناشی از سوخت‌های فسیلی موجب مرگ ۷/۸ میلیون نفر در دنیا شده است. آلودگی هوا ناشی از سوخت‌های فسیلی نه تنها آب و هوا را آلوده می‌سازد بلکه تعداد مرگ و میر بیشتری از بیماری‌های HIV، سل و مالاریا در دنیا ایجاد می‌کند.

هوایی که ما تنفس می‌کنیم روی تمام افراد بخصوص کودکان، افراد مسن، طبقات کم درآمد اثر می‌کند.

PM برابر ۲.۵ ذرات موجود در هوا که قطرشان ۲.۵ میکرون است یا در حدود عرض موی انسان. ذرات به این اندازه براحتی استنشاق شده و بطور عمیقی به ریه نفوذ می‌کنند سپس به گردش خون رفته و اعضاء دیگر را گرفتار می‌سازند. عوارض ناشی از این آلودگی بیماری‌های متعدد قلبی عروقی، سرطان، ضایعات نسجی و آسم مستند میباشند.

مسمومیت‌های حاصله از آلودگی هوا بر سلامت انسان‌ها

بر اساس بیان بهداشت جهانی، ذرات آلوده کننده هوا، سطح زمینی اوزون (O۳)، Co، So۲، No۲ و سرب شش عامل عمده آلوده کننده هوا هستند که روی سلامت انسان و محیط زیست اثر مخرب دارند. خیلی از عوامل آلوده کننده هوا مانند گرد و خاک، بخارات، دود، مه، گاز‌های آلوده کننده، هیدروکربن ها، بخار ترکیبات الی، هیدورکربور‌های عطری چند هسته ای، مشتقات هالوژن‌ها در هوا موجب آسیب پذیری برای ابتلا به بیماری‌های مختلف مانند انواع سرطان‌ها شود.

ذیلاً مهمترین عوامل آلوده کننده هوا و آثار سمی آن‌ها روی اعضاء مختلف بدن را شرح می‌دهیم.

ذرات آلوده کننده هوا

یکی از مهمترین بخش مواد آلوده کننده، ذرات آلوده کننده هوا بوده و اندازه این ذرات از ۵/۲ تا ۱۰ میکرون تغییر کرده و موجب مرگ و میر‌های ناشی از بیماری‌های ریوی و قلبی-عروقی هستند. ذرات ریزتر براحتی به مجاری تحتانی ریوی رسیده و پتانسیل بیشتری برای ایجاد بیماری‌های قلبی-ریوی دارند. همچنین مطالعات علمی متعدد نشان داده اند که ذرات ریز آلوده کننده هوا موجب بروز مرگ و میر زودرس در بیماری‌های قلبی یا ریوی شامل نامنظمی ضربانات قلب، حملات قلبی، تشدید آسم و کم شدن فعالیت ریوی می‌گردند.

تنفس طولانی مدت در هوای آلوده ممکن است منجر به کاهش طول عمر شود که بیشتر بعلت بیماری‌های قلبی ریوی و سرطان ریه اتفاق می‌افتد.

میزان اوزون در سطح زمین و تاثیر آن بر آلودگی هوا و سلامت انسان‌ها

اوزون با فرمول O۳ یک گاز بی رنگ است که بطور زیاد در آلودگی هوا یافت می‌شود. گاز اوزون هم در سطح زمین و هم در بالای اتمسفر که بنام تروپوسپر Troposphere گفته میشود یافت می‌شود.

اوزون در سطح زمین نتیجه ترکیب شیمیایی بین نیتروژن اکسید و گاز‌های جدا شده از ترکیبات الی بوجود می‌آید و بیشتر در ایجاد آسم دخیل است. اوزون بعنوان یک اکسیدان قوی، از مولکول‌های دیگر الکترون‌ها را می‌گیرد و به اسید‌های چرب غیراشباع در سطح سلول‌های مجاری تنفسی که ناپایدار هستند حمله کرده و اعمال سلولی را تخریب می‌کند اوزون موجب بروز آثار سمی در انسان و حیوانات شده و این آثار شامل تغییرات ساختاری، عملی، ایمینولوژیک و بیوشیمیایی در بدن می‌شود.

کربن مونواکسید (Co)

منواکسید کربن یک گاز بی رنگ و بی بو است که توسط سوخت‌های فسیلی بخصوص هنگامی که افتراق مناسب نباشد مانند سوختن چوب و زغال سنگ، تمایل Co برای هموگلوبین، ۲۵ مرتبه بیشتر از تمایل اکسیژن است. بر اساس غلظت Co و زمان تماس مسمومیت‌های ملایم تا شدید بروز می‌کند. علائم مسمومیت با Co عبارتند از سردرد، سرگیجه، ضعف، تهوع، استفراغ و نهایتاً بی هوشی است. علائم بسیار مشابه سایر مسمومیت‌ها مانند مسمومیت‌های غذایی یا عفونت‌های ویروسی است.

ترکیب Co با هموگلوبین تولید کربوکسی هموگلوبین می‌کند و غلظت‌های کمتر از ۲% آثار سوئی ایجاد نمی‌کند در حالیکه غلظت‌های ۴۰% آن در خون کشنده است. هپوکسی، ایسکمی و مرگ سلولی از علائم این مسمومیت است.

دی اکسید سولفید (So۲)

So۲ یک گاز بی رنگ که بسیار واکنش پذیر بوده و از مهمترین عوامل آلوده کننده هوا می‌باشد. بیشتر از سوخت فسیل ها، آتش فشان‌ها و فرایند‌های صنعتی تولید می‌شود. So۲ برای زندگی انسان، نباتات و حیوانات مضر میباشد. بیماران تنفسی، کودکان، افراد مسن و افرادیکه در معرض So۲ قرار میگیرند بیشتر در معرض بیماری‌های پوستی و ریوی قرار میگیرند. غلظت‌های زیاد So۲ در هوا موجب آسیب و نارسائی دستگاه تنفسی میشود و همچنین موجب تشدید بیماری‌های قلبی-عروقی در صورت ابتلا قبلی میگردد.

So۲ بیشتر در مجاری فوقانی ریوی جذب میگردد بعنوان یک عامل محرک گیرنده‌های حسی در انسان موجب اسپاسم برونش‌ها و ترشح موکوس می‌شود ساکنین مناطق صنعتی که در معرض آلودگی هوا با So۲ قرار میگیرند بمقدار زیادی دچار برونشیت میشوند.

اکسید نیتروژن

اکسید‌های نیتروژن از مهمترین عوامل آلوده کننده هوا بوده که خطر عفونت‌های تنفسی را افزایش می‌دهد. این گاز‌ها عمده از موتور‌ها تولید می‌شوند و بدین ترتیب جزء آلودگی‌های ترافیکی محسوب می‌شوند. بطور عمیقی موجب آزردگی مجاری تنفسی شده و ادم ریوی پدید می‌آورد. عوارض سمی No۲ از اوزون کمتر بوده، ولی موجب مشکلات مسمومیتی آشکار می‌شود نشان داده شده است که قرار گرفتن با غلظت‌های ۵-۲ ppm لیمفوسیت‌های T بخصوص سلول‌های CD8 و سلول‌های کشنده که نقش مهمی در دفاع بدن علیه ویروس‌ها اعمال میکنند تحت تأثیر قرار میگیرند.

سرفه و عطسه از مهمترین نشانه‌های مسمومیت با اکسید نیتروژن است. لیکن ازردگی چشم ها، بینی یا گلو، سردرد و تنگی نفس، درد سینه، تعریق زیاد، تب، اسپاسم برونش و ادم ریوی ممکن است بروز نمایند.

سرب

سرب یک فلز سنگین سمی است که بطور وسیعی در صنایع مصرف می‌شود آلودگی با سرب حاصل منابع داخل منزل و خارج منزل است از موتور ماشین‌ها خارج می‌شود بخصوص اتومبیل‌هایی که بنزین تترااتیل سرب مصرف می‌کنند کارخانه‌های باطری سازی، کارخانه‌های ذوب فلزات، چاه‌های مخصوص آبیاری و پس آب‌ها منابع تولیدکننده سرب و آلوده کننده محیط زیست هستند جنین‌ها و کودکان نسبت به حتی مقادیر کم سرب حساس هستند تجمع سرب در بدن در خون، استخوان و نسوج نرم است بعلت اینکه به سهولت دفع نمی‌شود همچنین سرب روی کلیه ها، کبد، سیستم اعصاب و سایر اعضاء بدن تأثیرگذار است.

اندازه گیری سرب در خون افسران راهنمایی نشان دهنده میزان آلودگی محیط زیست است جذب سرب توسط بافت ریه بستگی به اندازه ذرات سرب دارد در حدود ۹۰% ذرات سرب در هوا بقدر کافی کوچک هستند که جذب بافت ریه شده و موجب مسمومیت‌های عصبی بخصوص در کودکان می‌شود. از عوارض عصبی مسمومیت سرب در کودکان کندی ذهن، ناتوانی در یادگیری، اختلال حافظه، رفتار‌های ناپسند، بیش فعالی را می‌توان نام برد بنابراین کاهش غلظت سرب در هوا از نظر سلامت افراد جامعه بسیار با اهمیت است.

در معرض سرب قرار گرفتن اغلب عوارض به شکل مزمن و بدون علائم آشکار بروز می‌کند اعضاء مختلف بدن تحت تاثیر قرار می‌گیرند، لیکن مهمترین عضو تحت تاثیر مسمومیت با سرب سیستم اعصاب است.

بیشتر بخوانید

آلودگی هوا عامل افزایش مرگ و میر در جهان

سرب ممکن است جانشین کلسیم در اعضاء مختلف بدن شده و عوارض متعددی ببار آورد نظیر شکم درد، یبوست، کم خونی، سردرد، تخطی و تعرض، تحریک پذیری، از بین رفتن تمرکز و حافظه و اختلالات خواب.

عوارض ناشی از آلودگی هوا بر سلامت انسان‌ها

خطرات بهداشتی ناشی از آلودگی هوا به کمک ذرات و مواد معلق در هوا صورت گرفته و موجب مشکلات و خطرات عدیده‌ای در اعمال فیزیولوژیک اعضاء بدن انسان میگردد. بر اساس یافته‌های موجود، مهمترین آثار سمی مربوط به آلودگی هوا روی دستگاه تنفس، قلب و عروق، چشم ها، پوست، اعصاب و روان، خونسازی سیستم ایمنی و تولید مثل ظاهر میگردد. معهذا مسمومیت سلولی و مولکولی ممکن است همچنین موجب تولید سرطان‌های گوناگونی در درازمدت گردد.

از طرف دیگر نشان داده شده است که حتی مقادیر کم مواد آلوده کننده هوا برای گروه‌های حساس شامل کودکان افراد مسن و بیماران مبتلا به بیماری‌های تنفسی-قلبی عروقی خطرناک می‌باشد.

بیماری‌های تنفسی

از آنجائیکه اکثر مواد آلوده کننده هوا از طریق مجاری هوائی وارد بدن میشوند. دستگاه تنفس اولین خط حمله آلوده کننده‌ها بوده و بیماری‌های تنفسی در شروع بیماری‌ها قرار میگیرند. در قسمت فوقانی مجاری هوائی، آزردگی و آسیب به نای وارد شده و اختلال در صدا پدید می‌آید. آلودگی هوا خطر عمده زیست محیطی برای بیماری‌هایی مانند تنگی نفس و سرطان ریوی میباشد.

عناصر آلوده کننده مانند گرد و غبار، اوزون، بنزن ایجاد ضایعات شدیدی در مجاری تنفسی میکنند.

بیماری‌های قلبی و عروقی

آلودگی هوا موجب آسیب سطح داخلی رگ‌های خونی می‌شود و در نتیجه عروق را سخت‌تر و تنگ‌تر نموده و فشار خون را افزایش می‌دهد. مطالعات نشان داده اند که قرار گرفتن کوتاه مدت روزانه زنا ن پس از یائسگی در معرض اکسید‌های نیتروژن و افزایش خطر سکته مغزی ارتباطی وجود دارد. همچنین آلودگی هوا ناشی از ترافیک و وسایل نقلیه موتوری موجب کاهش سطح کلسترول مفید (HDL) و بالا رفتن خطر دچار شدن به بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شود. مطالعات متعددی نشان داده اند که زندگی در نزدیکی جاده‌ها یا خیابان‌های پر رفت و آمد ممکن است خطر ابتلا به سرطان پستان را در زنان افزایش دهد. مطالعات روی تاثیر آلودگی هوا بر سلامت کودکان نشان داده است که کودکانی که در فضای باز با آلودگی اوزون بالا فعالیت ورزشی انجام می‌دهند بشتر درخطر ابتلا به آسم هستند.

همچنین مطالعات نشان داده ان که آلودگی هوا و ذرات ریز موجود در هوا، خطر دچار شدن به زوال عقل را در افراد مسن افزایش داده است. همچنین هوای آلوده می‌تواند رشد رفتاری و مغزی کودک را کند و آهسته کند. نفس کشیدن در هوای آلوده باعث کاهش طول عمر می‌شود.

پوست اولین عضو دفای بدن در مقابل پاتوژن‌های خارجی یا عوامل عفونی است و اولین عضوی است که با مواد آلوده کننده در تماس قرار می‌گیرد. میزان جذب پوستی مواد آلوده کننده برابر جذب از راه دستگاه تنفسی است.

تحقیقات روی پوست شواهدی را به دست داده که آلوده کننده‌های هوا در اثر ترافیک و وسایل نقلیه موجب بروز لکه‌های روی صورت شده است.

همچنین این مواد آلوده کننده در ایجاد اتویسم در کودکان تاثیر داشته است. بیماری سیستم ایمنی نیز در ارتباط با آلودگی هوا گزارش شده است.

آلودگی هوا در ایران و سلامت انسان‌ها

آلودگی هوا در ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه بسیار زیاد بوده و در شهر‌های پرجمعیت مانند تهران وسایر کلان شهر‌ها موجب بروز بیماری‌های گوناگونی شده است و بسیار ناسالم است. غلظت عناصر آلوده کننده هوا از حد استاندارد خیلی بالاتر است مانند منواکسید کربن که توسط ماشین‌ها ایجاد شده و در هوا آزاد می‌گردد.

مطالعات در ایران نشان داده اند که بیشتر از ۸۰% آلودگی‌های هوا در ایران مربوط به اتومبیل‌ها است. همچنین معلوم شده است که موتور سیکلت‌ها به مراتب آلودگی هوا را بیشتر از اتومبیل‌ها ایجاد می‌کنند. گزارشات نشان می‌دهند که ایران از لحاظ آلودگی بین کشور‌ها مقام سوم را داراست که آلودگی هوا خسارت عمده‌ای ببارآورده و سالیانه مبالغ هنگفتی به ضرر کشور تمام می‌شود.

پیشنهاد شده است که تعادلی بین پیشرفت اقتصادی و آلودگی هوا توسط قانون گذاری‌های مناسب انجام می‌گیرد.

با کنار گذاشتن اتومبیل‌های فرسوده و درخت کاری در شهر‌ها به پیشگیری از آلودگی هوا کمک موثری می‌نماید.

پیشنهاد میشود برای پیشگیری از عوارض ناشی از آلودگی هوا بر انسان از یک آنتی اکسیدان قدرتمند مانند قرص لیورگل ۱۴۰ میلی گرم روزانه ۱ الی ۲ قرص مصرف شود.

سرطان ریه

ذرات موجود در هوای آلوده، دلیل اصلی مرگ‌های وابسته به سرطان ریه است. حدود ۶% از مرگ و میر‌های وابسته به آلودگی هوای استنشاقی در جهان به علت سرطان ریه است. هوای آلوده ممکن است در انواع دیگر بیماری‌ها مثل سرطان مثانه و عفونت مجرای ادراری نیز نقش داشته باشد.

آسم

دو عامل مهم آلوده کننده می‌توانند روی آسم تأثیر بگذارد ازن گازی است که بر تنفس اثر دارد. دوم ذرات ریز مانند ذراتی که در گرد و غبار یا دود هستند به ریه آسیب رسانده باعث حمله آسم می‌شود. دود حاصل از ماشین ها، کامیون‌ها و دیگر وسایل نقلیه هوا را آلوده می‌کند.

تنفس این هوای آلوده موجب برونشیت و التهاب ریه میشود که نهایتاً به تنگی نفس و سرفه با ترشحات غلیظ ختم می‌شود.

در مناطقی که آلودگی هوا زیاد است بیماری انسدادی ریوی مزمن شیوع دارد. دو عامل خطرناک در آلودگی هوا اکسید نیتروژن و دی اکسید سولفور است که هر دو خطر التهاب ریه یا پنومونی را افزایش می‌دهد. کودکان و افراد مسن بیشتر در معرض خطر هستند آلودگی هوا می‌تواند منجر به حمله قلبی، بی نظمی ضربان قلب و نارسایی قلبی و سکته شود.

بیماری‌های قلبی

ذرات ریز موجود در آلودگی براحتی به عروق خونی راه پیدا کرده و باعث التهاب می‌شوند که نهایتاً با گذشت زمان بروز بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.

ضریب استاندارد آلوده کننده‌ها

ضریب استاندارد آلوده کننده‌ها The Pallutant standard index (PSI) یک ارزش عددی آلوده کننده‌ها در هوا است و معمولاً برای تسهیل ارزیابی ریسک ناشی از آلودگی هوا بکار میرود.

این عدد بین صفر تا ۵۰۰ است. PSI راهنمائی برای گزارش کیفیت هوا که اولین بار توسط Thom and DH در سال ۱۹۷۴ معرفی گردید. این ضریب یک روش مقایسه نسبی هر کدام از مواد آلوده کننده در ارزیابی ریسک کلی بشمار میرود.

محاسبه PSI

محاسبه PSI بر اساس غلظت پنج آلوده کننده عمده شامل ذرات موجود در هوا دی اکسید سولفور (SO۲)، دی اکسید نیتروژن (NO۲)، اکسید کربن (CO) و اوزون (O۳) در هوا و هیدروکربن‌های نسوخته و سرب می‌باشد. وسایل نقلیه موتوری بزرگترین سهم را در تولید منواکسیدکربن به خود اختصاص می‌دهند گاز منواکسیدکربن اثر خود را بر بدن خیلی زود ظاهر می‌کند و در کوتاه مدت موجب خفگی در اثر نارسایی اکسیژن به سلول‌های بدن و در دراز مدت موجبات سکته قلبی و مغزی، تغییرات فیزیولوژیک بر قلب و عروق، تأثیر بر رفتار‌های عصبی، اثر بر جنین، کاهش توان کاری، کاهش تحرک، افت توانایی یادگیری و در نهایت موجب مرگ می‌شود.

هیدروکربن‌ها و آلودگی هوا

اصلی‌ترین ماده شیمیایی موجود در بنزین و سایر فرآورده‌های نفتی را هیدروکربن‌ها تشکیل می‌دهند. افزایش میزان ابتلا به سرطان ریه در نواحی شهری به هیدروکربن‌های چند هسته‌ای خارج شده از اگزوز اتومبیل‌ها نسبت داده شده است. تولید هیدروکربن‌های نسوخته یا ناقص سوخته، در نتیجه کافی نبودن هوای احتراق است. تحقیقات نشان داده اند که بین آلودگی هوا و مرگ و میر در شهر تهران ارتباط معنی داری وجود دارد. بیشترین همبستگی بین آلودگی هوا با مرگ و میر به فصل پاییز می‌باشد که علت این امر افزایش وارونگی دما و آلودگی هوا در این فصل است.

ضایعات محیط زیست

آلودگی هوا موجب ایجاد ضایعات در آب، خاک و هوا می‌شود و برای زندگی خطرزا می‌باشد آلودگی هوا روی حیوانات و گیاهان آثار مخربی ایجاد میکند. تولیدمثل حیوانات را تحت تأثیر قرار میدهد. باران اسیدی، وارونگی درجه حرارت، تغییرات آب و هوای جهان بعلت گاز‌های گل خانه‌ای از مهمترین عوامل ایجاد کننده هوای آلوده هستند.